Wpływ probiotyków na wyniki biegowe.

Wpływ probiotyków na wyniki biegowe. Czy biegacz powinien stosować probiotyki?

Wnioski płynące z najnowszych badań naukowych wykazują, że zastosowanie probiotykoterapii i zwiększenie liczebności dobroczynnych bakterii jelitowych u biegaczy długodystansowych ma korzystny wpływ na poprawę wyników sportowych. Mechanizm ten wynika ze zdolności mikroflory jelitowej do regulowania pracy układu odpornościowego oraz działania przeciwzapalnego. Co ważne, stanowisko to podzielają międzynarodowe organizacje sportowe.

Wiedza na temat roli mikroflory jelitowej w programowaniu zdrowia człowieka ewoluowała w ciągu ostatnich lat. Stąd obszar ten stanowi przedmiot licznych badań naukowych. Badacze postanowili bliżej przyjrzeć się zagadnieniu, jakim jest wpływ suplementacji probiotykami na wyniki sportowe wśród biegaczy.

W tym wpisie przedstawię przegląd literatury naukowej o tym, jaki wpływ na wyniki biegowe ma suplementacja probiotykami. Ponadto dowiecie się o regulacji innych istotnych dla biegacza funkcji. Takich jak: łagodzenie objawów ze strony przewodu pokarmowego, pracę układu odpornościowego czy biodostępność składników odżywczych.

Mikroflora jelitowa biegaczy.

Jak bieganie wpływa na stan mikroflory jelit?

Kiedy aktywność fizyczna o niskiej i umiarkowanej intensywności redukuje poziom stresu fizjologicznego, poprawia funkcje odpornościowe oraz kolonizację dobroczynnych bakterii jelitowych to wysoki poziom aktywności fizycznej niesie ze sobą zupełnie odwrotny skutek. W rezultacie sport wytrzymałościowy i towarzyszące mu długotrwałe ćwiczenia o wysokiej intensywności mogą osłabiać funkcje odpornościowe oraz zmniejszać różnorodność drobnoustrojów jelitowych.

Destrukcyjny wpływ intensywnych treningów biegowych na stan mikroflory jelit wywołany jest przez hipoperfuzje jelit (zmniejszenie przepływu krwi przez jelita) oraz zwiększeniem poziomu stresu w organizmie. Więcej o korelacji sport-stres-mikroflora jelitowa pisałam tutaj.

Fenomen probiotyków- działanie.

Po pierwsze, oprócz innych funkcji fizjologicznych probiotyki głównie wpływają na:

• funkcje odpornościowe,
• pracę układu pokarmowego,
• zapobieganie chorobom układu oddechowego oraz przewlekłemu przeziębieniu,
• zmniejszenie stanu zapalnego.

Po drugie, mechanizmy, dzięki którym probiotyki poprawiają zdrowie to:

• zwiększona funkcja bariery jelitowej komórek nabłonkowych,
• modyfikacja wydzielania cytokin wyciszających stan zapalny (makrofagów/limfocytów),
• działanie przeciwbakteryjne,
• regulacja produkcji peptydów przeciwdrobnoustrojowych i związków/enzymów antyoksydacyjnych.

Podkreślić należy, że ciągłe ćwiczenia nasilają poziom stresu u sportowców, wywołując u nich szereg powikłań zdrowotnych.

Takich jak: immunosupresja, dysregulacja zapalna, zwiększony stres oksydacyjny i psychiczny, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego. Co ważne, jeśli wymienione dolegliwości nie zostaną rozwiązane, mogą negatywnie rzutować na osiągi biegacza. 

Wpływ probiotyków na wyniki biegowe. Przegląd literatury.

Badanie numer 1 (2024 r)

Wpływ suplementacji probiotykami na wyniki testu Coopera u maratończyków amatorów.

Czas trwania suplementacji: 5 tygodni

Ilość uczestników: 19 aktywnych amatorów maratończyków (15 mężczyzn i 4 kobiety), wiek od 20 do 55 lat, Stopień zaawansowania: staż biegowy 5 lat, ok. 190 km miesięcznie

Zastosowane probiotyki: Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium longum (1,5 × 10 ⁹ CFU/dzień). Autorzy badania nie podali jakie szczepy bakterii zawierały probiotyki.

Co ważne, w trakcie trwania badania zadbano o spójność diety uczestników.

Oceniano: wynik testu Coopera, stabilność emocjonalną, objawy żołądkowo-jelitowe, skład mikrobioty jelitowej, skład ciała, wskaźniki obrazowe mikrokrążenia mięśni szkieletowych metodą rezonansu magnetycznego.

Wyniki. W porównaniu do okresu przed interwencją, grupa zażywająca probiotyki wykazała poprawę w teście Coopera. Podczas gdy wskaźniki te pozostały praktycznie niezmienione w grupie kontrolnej.

Grupa zażywająca probiotyk przed interwencją uzyskała wynik: 2,88 km, zaś po probiotykoterapii 3,01 km. Grupa placebo: 2,68 km vs 2,71 km. W rezultacie grupa uczestników stosujących probiotykoterpię uzyskała poprawę o 200 m. Podkreślić należy, że tak znaczna poprawa nastąpiła w stosunkowo krótkim czasie (5 tygodni).

Ponadto zaobserwowano pozytywny wpływ probiotyków na objawy żołądkowo-jelitowe, istotny wzrost liczebności pożytecznych bakterii i istotny spadek liczebności bakterii szkodliwych po interwencji. Co więcej, suplementacja probiotykami zwiększyła mikroperfuzję (dotlenienie) mięśni ud po wysiłku fizycznym oraz wpływała na reakcję zapalną.

Co istotne, probiotyki wykazały nieznaczny wpływ na skład ciała i wskaźnik BMI. W grupie z probiotykami odnotowano spadek wartości BMI Z 20,54 na 20,35. Podczas gdy grupa placebo nie zanotowała żadnej różnicy.

Badanie numer 2 (2020 r)

Wpływ suplementacji probiotykami podczas treningu długodystansowego.

Czas trwania: 5 tygodni

Ilość uczestników: 21 (14 mężczyzn i 7 kobiet w wieku 20–30 lat) zaawansowanych biegaczy średnio- i długodystansowych. Stopień zaawansowania: brak danych odnośnie stażu biegowego i pokonywanego miesięcznie kilometrażu przez uczestników.

Zastosowane probiotyki:: Bifidobacterium longum OLP-01 (1,5 × 10 ¹⁰ CFU/dzień)

Co ważne, w trakcie trwania badania zadbano o spójność diety uczestników.

Oceniano: wynik testu Coopera, skład mikrobioty jelitowej, skład ciała, biochemię krwi: AST, ALT, ALB, BUN, azot mocznikowy, kreatynina, kwas moczowy), cholesterol całkowity; TG, HDL, LDL, mleczan, amoniak i kinazę kreatynową (CK). 

Wyniki. Grupa suplementująca probiotyk wykazała poprawę w teście Coopera po interwencji. Wyniki testu Coopera przed interwencją: 3475m grupa placebo i 3496 m grupa probiotyk. Wyniki po trwaniu badania: 3419 m grupa placebo i 3602 m grupa z probiotykiem.

Jak widać, grupa stosująca probiotyk poprawiła wynik o ok. 105 m. Podczas gdy grupa placebo nie odnotowała żadnej poprawy.

Co ważne, nie było znaczących różnic w wskaźniku masy ciała (BMI) lub zawartości tkanki tłuszczowej pomiędzy grupami placebo i probiotyków przed oraz po interwencji eksperymentalnej. Jedynie grupa placebo wykazała znaczną redukcję masy mięśniowej.

Co istotne, udział rodzajów bakterii dobroczynnych bakterii wzrósł, a liczba niektórych bakterii patogennych zmniejszyła się. Ze zmian w parametrach biochemicznych krwi na szczególną uwagę zasługuje poziom Kinazy Kreatynowej CK, który uległ zmniejszeniu w trakcie suplementacji probiotykami. Co byłoby zgodne z faktem, że grupa probiotyczna zgłaszała lepszą regenerację po ćwiczeniach.

Uwagi

Co ważne, badanie to zostało włączone do meta-analizy, którą przedstawię w następnym akapicie tego wpisu. Zauważyć należy, że w badaniu zastosowano szczep Bifidobacterium longum subsp.OLP-01. OLP-01 wyizolowany został z mikrobioty jelitowej złotej medalistki olimpijskiej w podnoszeniu ciężarów w wadze 48 kg z 2008 r.

Stwierdzono, że OLP-01 znacząco zmniejsza mleczan, amoniak, poziom kinazy CK oraz zwiększa spoczynkowy poziom glikogenu wątrobowego i mięśniowego, wskaźnika magazynowania energii. 

Wnioski z badań wskakują, że probiotyk OLP-01 w połączeniu z regularnym treningiem, może skutecznie kolonizować mikobiom jelitowy. Utrzymując i promując tym samym wytrzymałość sportową. Obecnie nie jest on dostępny na rynku w sprzedaży komercyjnej 🙂

Meta-analiza (2022 r)

Godna uwagi jest meta-analiza oparta na wszystkich dostępnych pracach naukowych na temat wpływu suplementacji probiotykami na możliwości wydolnościowe zawodników wytrzymałościowych.

Co oceniano za pomocną próby wysiłkowej lub testu Coopera. Wśród osób badanych byli: sportowcy, zawodnicy Dywizji I oraz wytrenowani amatorzy uprawiający dyscypliny wytrzymałościowe (nie tylko biegacze). Intensywność treningowa w badanych grupach wynosiła : ≥8 godz./tydzień i/lub ≥5 treningów/tydzień. Dane zebrano z prac naukowych przeprowadzonych do dnia 1 listopada 2021 r.

Przede wszystkim wyniki przeglądu wykazały, że suplementacja probiotykami daje niewielki i istotny pozytywny wpływ na możliwości wysiłkowe w porównaniu z placebo. Wniosek ten wynika z faktu, że wyniki testów wytrzymałościowych różniły się między sobą, były niespójne i niejednoznaczne.

Podczas gdy w niektórych badania odnotowano poprawę wyników sportowych u grup probiotycznych, to inna część z badań nie wykazała różnicy w parametrach wysiłkowych między grupą z probiotykami a placebo.

Co ważne, metaanaliza wykazała, że efekty suplementacji probiotykami były lepsze, gdy dawka bakterii w preparacie wynosiła ≥30 × 10 ⁹ CFU, okres suplementacji wynosił ≤4 tygodnie, a zastosowany probiotyk zawierał pojedynczy szczep. Jednak zaznaczyć należy, że w badaniach stosowano różne rodzaje bakterii probiotycznych, podawane w różnych dawkach. Nierzadko <30 × 10 ⁹ CFU.

Interwencje probiotyczne, które wykazały pozytywne odziaływanie na możliwości wysiłkowe zawierały:

Ponadto zasugerowano, że na wyniki i rozbieżności może mieć wpływ rodzaj uprawianego sportu (wśród badanych byli biegacze, triatloniści, kolarze, pływacze), rodzaj zastosowanego probiotyku, dawkowanie, czas trwania suplementacji oraz profil uczestników (wiek, płeć, stan zdrowia, odżywianie). Zaznaczyć należy, że w trakcie trwania większości badań nie zadbano o spójność diety uczestników.

Jeśli chodzi o czas trwania suplementacji, to występowały duże różnice: czas interwencji wynosił od 3 tygodni do 14 tygodni.

Inne wnioski z meta-analizy.

Wśród wszystkich badanych autorzy zaobserwowali spadek cytokin zapalnych, interleukiny-6 (IL-6) i czynnika martwicy nowotworu alfa (TNF-α). Co więcej, wykazano, że zastosowanie probiotyków zmniejsza nadprodukcję reaktywnych form tlenu podczas ćwiczeń dzięki swojemu działaniu antyoksydacyjnemu. Dzięki czemu usprawniają regenerację powysiłkową.

Probiotyki, a zmęczenie.

W tym akapicie przedstawię wpływ podania szczepu Lactobacillus acidophilus na odporność u zdrowych i zmęczonych treningiem sportowców.

Badacze odkryli, że zmęczeni sportowcy, którzy mieli charakterystykę kliniczną podobną do pacjentów z infekcją wirusem Epsteina Barra po zastosowaniu probiotyku, zanotowali znacznie mniejsze wydzielanie interferonu γ (IFNγ) z limfocytów T w porównaniu ze zdrową grupą kontrolną. Dla przypomnienia interferon odpowiada za wzmacnianie odporności zdrowych komórek na zainfekowanie wirusem. Interferon wykazuje działanie przeciwzapalne i chroniące tkanki.

Badacze odkryli, że zmęczeni sportowcy, którzy mieli charakterystykę kliniczną podobną do pacjentów z infekcją wirusem Epsteina Barra po zastosowaniu probiotyku, zanotowali znacznie mniejsze wydzielanie interferonu γ (IFNγ) z limfocytów T w porównaniu ze zdrową grupą kontrolną. Dla przypomnienia interferon odpowiada za wzmacnianie odporności zdrowych komórek na zainfekowanie wirusem. Interferon wykazuje działanie przeciwzapalne i chroniące tkanki.

Probiotyki, a dolegliwości żołądkowo-jelitowe.

Część z badań skupiła się na ocenie wpływu zastosowania probiotyków na występowanie dolegliwości żołądkowo-jelitowych wśród biegaczy.

W jednym z badań u biegaczy zastosowano suplementację probiotykami na 28 dni przed startem w maratonie. Zastosowanie probiotykoterapii skutkowało mniejszą częstością występowania i nasileniem objawów ze strony przewodu pokarmowego. Zastosowano  suplement w postaci kapsułki probiotycznej (PRO): 25 miliardów CFU Lactobacillus acidophilus (CUL60 i CUL21), Bifidobacterium bifidum (CUL20) i Bifidobacterium Animalis subs p. Lactis (CUL34).

Objawy ze strony przewodu pokarmowego rejestrowano w okresie suplementacji i podczas startu w maratonie. Wyniki: zgłaszana częstość występowania umiarkowanych objawów ze strony przewodu pokarmowego była niższa w trzecim i czwartym tygodniu okresu suplementacji. 

W innym badaniu obserwowano zmniejszenie objawów ze strony przewodu pokarmowego po suplementacji probiotykami. Po pierwsze, pozytywne działanie występowało zarówno w przypadku probiotyków jednoszczepowych Lactobacillus, jak i wieloszczepowych Lactobacillus i Bifidobacterim. Podczas gdy poprawę funkcji bariery jelitowej mierzono tylko w przypadku probiotyków wieloszczepowych.

Po drugie, prawdopodobieństwo skuteczności wzrastało wraz z czasem trwania suplementacji. Ostatecznie stwierdzono, że najlepsze działanie w zmniejszaniu częstotliwości i nasilenia objawów ze strony przewodu pokarmowego, poprawie funkcji bariery jelitowej wydają się zapewniać wieloszczepowe preparaty probiotyczne. Czyli zawierające rodzaj Lactobacillus i Bifidobacterium suplementowane przez co najmniej 11 tygodni.

Po trzecie, badacze postawili hipotezę, że zdolność probiotyków do poprawy integralności jelit prowadzi do utrzymania absorpcji i utleniania węglowodanów podczas długotrwałego wysiłku.

Podkreślić należy, że dostępność węglowodanów jest niezbędna do maksymalizacji wydolności podczas sesji wytrzymałościowych, zmniejszenia rozpadu białek z mięśni i wsparcia procesu regeneracji. 

Probiotyki, a odporność.

Długotrwałe ćwiczenia o wysokiej intensywności są związane z przejściową dysfunkcją odpornościową i zwiększonym ryzykiem zachorowania.

W efekcie biegacze są szczególnie podatni na wirusowe infekcje dróg oddechowych, które negatywnie wpływają na jakość treningu i dyspozycję sportową. Kilka badań skupiło się na ocenie czy suplementacja probiotykami może zmniejszyć ryzyko, złagodzić objawy i skrócić czas trwania chorób od strony układu oddechowego.

Wszystkie przeprowadzone badania wykazały pozytywny wpływ suplementacji probiotykami na rozwój, nasilenie objawów i czas trwania infekcji górnych dróg oddechowych. Co może ułatwić wcześniejszy powrót do normalnego poziomu aktywności, zwiększając liczbę godzin spędzonych na treningu. Ostatecznie pozytywnie wpłynąć na ogólną wydajność sportową.

W jednym z badań wykazano, że podanie suplementu probiotycznego zawierającego dwa szczepy: Lactobacillus acidophilus NCFM i Bifidobacterium animalis lactis Bi-07 zmniejszyło występowanie infekcji dróg oddechowych u biegaczy. A co za tym idzie, znacząco zwiększyło obciążenie treningowe w ciągu 5-miesięcznego okresu interwencji w porównaniu z grupą placebo.

Wpływ probiotyków na wyniki biegowe.

Przede wszystkim podkreślić należy, że wszystkie sportowe instytucje międzynarodowe popierają zasadność suplementacji probiotyków wśród sportowców.

• Australijski Instytut Sporu AIS klasyfikuje probiotyki w grupie suplementów A. Czyli takich, o naukowo udowodnionym działaniu.
• Polski Komitet Olimpijski zaleca stosowanie probiotyków u wszystkich sportowców wyczynowych, szczególnie wśród biegaczy, triathlonistów, kolarzy oraz wioślarzy.

• Oświadczenie Międzynarodowego Towarzystwo Żywienia Sportowego (ISSN) przedstawia zasadność stosowania suplementacji probiotycznej w celu optymalizacji zdrowia, wydajności i regeneracji sportowców.

Stanowisko Międzynarodowego Towarzystwa Żywienia Sportowego.

Na podstawie zgromadzonej literatury naukowej wnioski ISSN są następujące:

1. Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które podane w odpowiednich ilościach przynoszą korzyści zdrowotne gospodarzowi (FAO/WHO).
2. Podawanie probiotyków wiąże się z wieloma korzyściami zdrowotnymi, przy czym zdrowie jelit i układu odpornościowego to najczęściej badane zastosowania.
3. Pomimo istnienia wspólnych, podstawowych mechanizmów działania probiotyków, korzyści zdrowotne probiotyków zależą od szczepu i dawki.
4. Sportowcy mają różny skład mikrobioty jelitowej, który wydaje się odzwierciedlać poziom aktywności gospodarza w porównaniu do osób prowadzących siedzący tryb życia. Różnice te są związane przede wszystkim z objętością ćwiczeń i ilością spożywanego białka. Nie wiadomo, czy różnice w składzie mikrobioty jelitowej wpływają na skuteczność probiotyków.
5. Główną funkcją jelit jest trawienie pokarmu i wchłanianie składników odżywczych. W populacjach sportowców niektóre szczepy probiotyków mogą zwiększać wchłanianie kluczowych składników odżywczych.
6. Depresja immunologiczna u sportowców pogarsza się przy nadmiernym obciążeniu treningowym, stresie psychicznym, zaburzonym snem i ekstremalnych warunkach środowiskowych. Około 70% układu odpornościowego znajduje się w jelitach, a suplementacja probiotykami promuje zdrową odpowiedź immunologiczną. W populacji sportowców określone szczepy probiotyczne mogą zmniejszać liczbę, nasilenie i czas trwania infekcji górnych dróg oddechowych.
7. Wykazano, że intensywne, długotrwałe ćwiczenia (szczególnie w upale), zwiększają przepuszczalność jelit, co może prowadzić do układowej toksemii. Konkretne szczepy probiotyczne mogą poprawić integralność funkcji bariery jelitowej u sportowców.
8. Podawanie wybranych przeciwzapalnych szczepów probiotycznych zostało powiązane z poprawą regeneracji po ćwiczeniach uszkadzających mięśnie.
9. Minimalna skuteczna dawka i sposób podawania konkretnego szczepu probiotycznego zależą od badań walidacyjnych dla tego konkretnego szczepu. Produkty zawierające probiotyki muszą zawierać rodzaj, gatunek i szczep każdego żywego mikroorganizmu na etykiecie. Także całkowitą szacowaną ilość każdego szczepu probiotycznego pod koniec okresu przydatności produktu, mierzoną za pomocą jednostek tworzących kolonie (CFU) lub żywych komórek.
10. Przedkliniczne i wczesne badania na ludziach wykazały potencjalne korzyści probiotyczne istotne dla populacji sportowców. Obejmują one: poprawę składu ciała i beztłuszczowej masy ciała, normalizację związanego z wiekiem spadku poziomu testosteronu, zmniejszenie poziomu kortyzolu, lepszą reakcję na stres fizyczny i psychiczny, redukcja mleczanu wywołanego wysiłkiem fizycznym oraz zwiększona synteza neuroprzekaźników, poprawę nastroju.

Wnioski

Na szczególną uwagę zasługuje treść punktu 3: Pomimo istnienia wspólnych, podstawowych mechanizmów działania probiotyków, korzyści zdrowotne probiotyków zależą od szczepu i dawki.

Zatem przy wyborze suplementu powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na jakość i skład preparatu probiotycznego. Gdyż nie każdemu możemy przypisać przedstawione wyżej działanie prozdrowotne.

Podsumowanie

Literatura naukowa na temat przyjmowania probiotyków i ich wpływu na wyniki sportowe stale rośnie. Choć wnioski płynące z dawnych badań naukowych są niespójne, zauważyć należy rozbieżności w metodyce przeprowadzonych eksperymentów. Zauważyć należy, że najnowsze wyniki badań, w których zadbano o spójność w metodyce, są naprawdę obiecujące.

Podkreślić należy, że zastosowanie probiotykoterapii wspiera wiele istotnych dla organizmu sportowca funkcji. Najważniejsze to: wchłanianie składników odżywczych, produkcja komórek odpornościowych, praca układu pokarmowego oraz regeneracja mięśni. Pamiętajmy, że biegacze często cierpią na tzw. nieszczelne jelita oraz są podatni na infekcje górnych dróg oddechowych. Nauka wykazała, że probiotyki wzmacniają barierę jelitową oraz funkcje odpornościowe organizmu, co poprawia komfort i jakość wysiłku zawodnika.

Mając na uwadze wszystkie powyższe argumenty, włączenie probiotykoterapii jako uzupełnienie odpowiednio zbilansowanej diety biegacza wydaje się zasadne, a wręcz konieczne.

Bibliografia

1. Wang L, Meng FJ, Jin YH, Wu LQ, Tang RY, Xu KH, Guo Y, Mao JJ, Ding JP, Li J. Effects of probiotic supplementation on 12 min run performance, mood management, body composition and gut microbiota in amateur marathon runners: A double-blind controlled trial. J Exerc Sci Fit. 2024 Oct;22(4):297-304. doi: 10.1016/j.jesf.2024.04.004. Epub 2024 Apr 24. PMID: 38706951; PMCID: PMC11066675.
2. Lin CL, Hsu YJ, Ho HH, Chang YC, Kuo YW, Yeh YT, Tsai SY, Chen CW, Chen JF, Huang CC, Lee MC. Bifidobacterium longum subsp. longum OLP-01 Supplementation during Endurance Running Training Improves Exercise Performance in Middle- and Long-Distance Runners: A Double-Blind Controlled Trial. Nutrients. 2020 Jul 2;12(7):1972. doi: 10.3390/nu12071972. PMID: 32630786; PMCID: PMC7400043.
3. McDermott CE, Vincent HK, Mathews AE, Cautela BG, Sandoval M, Tremblay A, Langkamp-Henken B. Impact of probiotic supplementation on exercise endurance among non-elite athletes: study protocol for a randomized, placebo-controlled, double-blind, clinical trial. Trials. 2022 Jul 27;23(1):603. doi: 10.1186/s13063-022-06552-x. PMID: 35897037; PMCID: PMC9326435.
4. Jäger R, Mohr AE, Carpenter KC, Kerksick CM, Purpura M, Moussa A, Townsend JR, Lamprecht M, West NP, Black K, Gleeson M, Pyne DB, Wells SD, Arent SM, Smith-Ryan AE, Kreider RB, Campbell BI, Bannock L, Scheiman J, Wissent CJ, Pane M, Kalman DS, Pugh JN, Ter Haar JA, Antonio J. International Society of Sports Nutrition Position Stand: Probiotics. J Int Soc Sports Nutr. 2019 Dec 21;16(1):62. doi: 10.1186/s12970-019-0329-0. PMID: 31864419; PMCID: PMC6925426.
5. Nichols, Andrew W. MD. Probiotics and Athletic Performance: A Systematic Review. Current Sports Medicine Reports 6(4):p 269-273, August 2007. | DOI: 10.1097/01.CSMR.0000306483.85035.b7
6. Pugh JN, Sparks AS, Doran DA, Fleming SC, Langan-Evans C, Kirk B, Fearn R, Morton JP, Close GL. Four weeks of probiotic supplementation reduces GI symptoms during a marathon race. Eur J Appl Physiol. 2019 Jul;119(7):1491-1501. doi: 10.1007/s00421-019-04136-3. Epub 2019 Apr 13. PMID: 30982100; PMCID: PMC6570661.
7. Miles MP. Probiotics and Gut Health in Athletes. Curr Nutr Rep. 2020 Sep;9(3):129-136. doi: 10.1007/s13668-020-00316-2. PMID: 32451960.
8. Santibañez-Gutierrez A, Fernández-Landa J, Calleja-González J, Delextrat A, Mielgo-Ayuso J. Effects of Probiotic Supplementation on Exercise with Predominance of Aerobic Metabolism in Trained Population: A Systematic Review, Meta-Analysis and Meta-Regression. Nutrients. 2022 Jan 30;14(3):622. doi: 10.3390/nu14030622. PMID: 35276980; PMCID: PMC8840281.
9. Marttinen M, Ala-Jaakkola R, Laitila A, Lehtinen MJ. Gut Microbiota, Probiotics and Physical Performance in Athletes and Physically Active Individuals. Nutrients. 2020 Sep 25;12(10):2936. doi: 10.3390/nu12102936. PMID: 32992765; PMCID: PMC7599951.
10. http://www.phie.pl/pdf/phe-2019/phe-2019-2-130.pdf