Gluten, dobry czy zły? Jak spożycie glutenu wpływa na nasze zdrowie? Obecnie diety bezglutenowe cieszą się coraz większą popularnością, a wiele osób rezygnuje ze spożywania glutenu. Czy to tylko moda? Czy może gluten faktycznie może szkodzić zdrowiu?
Już na wstępie zdradzę, że diety bezglutenowe to nie tylko bezzasadna moda lecz służąca zdrowiu praktyka żywieniowa. Gluten przede wszystkim nie służy osobom z dolegliwościami od strony jelit oraz cierpiącym na choroby autoimmunologiczne, a korelacja CIENKĄCE JELITO – CIEKNĄCY MÓZG jest dosyć dobrze ugruntowana naukowo. Wynika to z faktu, że oporne na trawienie białka glutenowe zaburzają czynność układu pokarmowego.
Czym jest Gluten ?
Gluten to białka roślinne, występujące w ziarnach niektórych zbóż. Do zbóż glutenowych należą:
- pszenica, żyto, jęczmień, owies.
Każde z wymienione wyżej zbóż zawiera inną mieszaninę białek glutenowych. Zawartość glutenu w wymienionych ziarnach zbóż jest inna i zależy od rodzaju danego zboża.
Blisko połowę białek w glutenie stanowi najbardziej alergizująca gliadyna, której najwyższy poziom notuje się w pszenicy.
Gluten w żywności.
Gluten jest obecny w wielu produktach spożywczych. Wiele osób często nie zdaje sobie sprawy, iż gluten znajduje się nie tylko w produktach bazujących na mące pszennej, żytniej, jęczmiennej czy owsianej, ale również w przetworzonej żywności, takiej jak np. wędliny, konserwy czy jogurty.
Wynika to z faktu, że do produktów spożywczych dodawane są składniki na bazie zbóż lub poprzez zanieczyszczenie krzyżowe. Takie jak, chociażby powszechnie występujące w owsie. Choć owies jest zbożem bezglutenowym to w rzeczywistości, w większości płatków owsianych zawarta jest domieszka glutenu. Ze względu na zanieczyszczenie w procesie produkcji.
Wpływa na zdrowie. Dlaczego gluten szkodzi?
Białka glutenowe są odporne na działanie enzymów (proteolitycznych), odpowiedzialnych za trawienie białka w przewodzie pokarmowym. Niepełne trawienie prowadzi do znaczących zmian w obrębie jelit. Proces ten zaburza funkcje przewodu pokarmowego, negatywnie oddziałując na stan jelit. W związku z czym, gluten powoduje objawy jelitowe lub pozajelitowe. Ponadto gluten zawiera fermentujące oligo-, di- i monosacharydy i poliole (FODMAP). Stąd jego spożycie może skutkować wzdęciami i dyskomfortem od strony układu pokarmowego.
W tym miejscu przypomnieć należy, że nasze zdrowie jest mocno zależne od stanu jelit. Jeżeli dzieje się źle w jelitach, dzieje się źle w całym ciele. Pamiętajmy, że dysbioza jelitowa leży w patogenezie wielu jednostek chorobowych. Zwłaszcza tych o podłożu autoimmunologicznym (np. Hashimoto).
Gluten. Dobry czy Zły?
Najgorsze odziaływanie wykazuje spożycie pszenicy. Jej toksyczny wpływ na barierę jelitową potwierdzają liczne badania naukowe .Pszenica jest zbożem, który zawiera największe ilości gliadyny. W wyniku licznych modyfikacji genetycznych pszenicy (aby była bardziej wydajna, szybciej rosła i dawała więcej plonów), zawiera ona procentowo znacznie więcej glutenu. Ponadto gliadyna pobudza apetyt. Białko zawarte w pszenicy wpływa na pracę układu odpornościowego, indukuje uszkodzenia nabłonka jelitowego i ogólnoustrojowy stan zapalny.
Gluten. Dobry czy zły?
Wykazano, że spożycie, występującej w pszenicy, gliadyny wywołuje stres oksydacyjny w obrębie jelit. Stan ten nasila wystąpienie syndromu tzw. cieknącego jelita. Wówczas występuje zmniejszenie integralności i zwiększenie przepuszczalności błony śluzowej jelit.
Opisany system działania umożliwia „przeciekanie” do krwi bakterii, toksycznych metabolitów trawiennych, toksyn bakteryjnych itp. Procesy te zaburzają pracę układu nerwowego.
Korelacja CIENKĄCE JELITO – CIEKNĄCY MÓZG jest dosyć dobrze ugruntowana naukowo.
Ponadto, pszenica ze względu na wysoki ładunek glikemiczny zaburza gospodarkę cukrową. W stopniu porównywalnym ze spożyciem cukru. Wskazuje się, że zbyt duży udział produktów pszennych w diecie bierze udział w wystąpieniu inulinooporności. Przypomnę, że obecnie insulinooporność jest jednym z najczęściej występujących schorzeń metabolicznych.
U 90% pacjentów z objawami jelita drażliwego (IBS) obserwuje się znaczną poprawę po wykluczeniu pszenicy z diety.
Niestety, pszenica jest obecnie produktem używanym masowo. Przy czym śmiało można powiedzieć, że jest produktem anty-odżywczym. Jej znaczący udział w diecie typowego Polaka prowadzi do problemów z nadmierną masą ciała, jak i problemów zdrowotnych. Wyroby piekarnicze, cukiernicze, garmażeryjne, piwo i słodycze są najpopularniejszymi produktami na bazie pszenicy. A co typowy Polak je ?
Na śniadanie kanapki, obiad- pierogi, kolacja- pizza.
A w między czasie jeszcze inne pszenne przekąski, takie jak: ciasta, ciasteczka, paluszki, krakersy itp. Pszenica króluje w diecie! Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, jak tego typu sposób żywienia negatywnie wpływa na nasz organizm, że jest główną przyczyną problemów żołądkowo-jelitowych. Ponadto nadmierne spożycie pszenicy w diecie ma właściwości mocno prozapalne, co predysponuje do rozwoju chorób autoimmunologicznych oraz nowotworowych.
Gluten. Dobry czy Zły?
Eliminować całkowicie gluten czy nie ?
W świetle dostępnych dowodów naukowych, zasadność całkowitej eliminacji pszenicy z diety wydaje się być kwestią dosyć oczywistą. Dieta bez pszenicy wspomaga pracę układu odpornościowego i parametry zdrowotne. Zaś u osób z dokuczliwymi problemami jelitowymi zalecana jest dieta całkowicie bezglutenowa.
A co z osobami bez objawów jelitowych?
Jeżeli nie obserwujesz u siebie niewyjaśnionych, dokuczliwych objawów jelitowych lub pozajelitowych całkowita eliminacja glutenu nie jest koniecznością. Wtedy warto wyeliminować pszenicę z diety, a inne zboże glutenowe rotować wraz z bezglutenowymi. Pamiętajmy, że produkty pełnoziarniste, oprócz glutenu, zawierają wiele cennych dla zdrowia składników.
Uważam, że należy wprowadzić rotację zbóż bez- i glutenowych, z całkowitą eliminacją pszenicy. Wtedy do diety wprowadzić również bezglutenowe zboża. Takie jak: kasza gryczana, kasza jaglana, ryż, amarantus, komosa. Doskonałym, naturalnym źródłem węglowodanów są też ziemniaki i bataty.
U swoich „jelitowych” podopiecznych obserwuje poprawę samopoczucia i wyników badań po znaczącym ograniczeniu lub całkowitym odstawieniu glutenu. Zaś osoby, które nie wykazują objawów nadwrażliwości powinny spożywac produkty pełnoziarniste bez zawartości pszenicy. Szczególnie bogaty w beta-glukan owies.
Diagnostyka
Wyróżniamy 3 jednostki chorobowe związane z nieprawidłową reakcją na gluten:
- celiakia
- alergia na gluten
- nieceliakalna nadwrażliwość na gluten– nietolerancja glutenu IGG zależna
Celiakia. Problem celiakii, czyli choroby trzewnej dotyczy ok. 1-3 % społeczeństwa. Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną o podłożu genetycznym, trwającą całe życie. W przypadku przebiegu Celiakii ekspozycja na gluten prowadzi do zaniku kosmków jelita cienkiego. Co z kolei upośledza wchłanianie pokarmu. Jedyną metodą leczenia celiakii jest stosowanie ścisłej diety bezglutenowej. Wówczas nawet śladowe ilości glutenu mogą wywołać reakcje niepożądane.
Alergia na gluten jest jednostką chorobową, w której powstawanie są zaangażowane przeciwciała IgE.
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten. Jednak znaczna część osób cierpi na tzw. nieceliakalną nietolerancję glutenu. W tym kontekście bardzo pomocną diagnostyką jest badanie nietolerancji pokarmowych w klasie IGG. Spektrum objawów nietolerancji glutenu jest dość szerokie, nieswoiste i trudne do rozpoznania. Do objawów możemy zaliczyć: problemy jelitowe, biegunki, migreny, złe samopoczucie, uczucie ciągłego zmęczenia, brain fog, bóle mięśni i stawów.
Jak zdiagnozować ?
W niektórych przypadkach u osób z nadwrażliwością na gluten/pszenicę występuje nieznaczne podwyższenie przeciwciał antygliadynowych stosowanych w diagnostyce celiakii.
Diagnostyka Celiakii
- https://zdrowegeny.pl/badanie-krwi/celiakia-przeciwciala-przeciw-transglutaminazie-tkankowej
- https://zdrowegeny.pl/badania-genetyczne/celiakia
Diagnostyka alergii na gluten
Jeśli chcemy zdiagnozować alergię na gluten należy wykonać test na alergię https://zdrowegeny.pl/test-polycheck-badanie-na-alergie-na-mleko-i-gluten.
Diagnostyka nadwrażliwości na gluten
Nieceliakalną nadwrażliwość na gluten można diagnozować za pomocą próby eliminacja – prowokacja lub za pomocą testów na nietolerancje pokarmowe. Testy nietolerancji pokarmowych w klasie IGG pomogą określić na jakie dokładnie białka zbóż występuje niepożądana reakcja. Przykładowa oferta- https://zdrowegeny.pl/immunodiagdieta-88-igg
Jeżeli chodzi o przeprowadzenie próby prowokacji, to jeśli po eliminacji objawy ustępują, a po prowokacji wracają można mieć podstawy do stwierdzenia nadwrażliwości.
U połowy pacjentów z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten obserwuje się nieznaczne podwyższenie poziomu przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej.
Leczenie wszystkich jednostek opiera się na wykluczeniu glutenu z diety. Nie różni się wiele od postępowania w przypadku celiakii czy alergii na pszenicę. Różnice polegają wyłącznie na tym, iż w przypadku celiakii dieta bezglutenowa musi być już stosowana przez całe życie, natomiast w przypadku alergii i nadwrażliwości nieceliakalnej dieta może być stosowana czasowo.
Wady diety bezglutenowej
Decydując się na dietę bezglutenową należy zadbać o prawidłowe zbilansowanie. Bowiem, dieta bezglutenowa może nie zapewniać odpowiedniego spożycia składników odżywczych. Ponadto produkty bezglutenowe mogą być droższe i nie do końca zdrowe. Część produktów bezglutenowych wykazuje wysoki stopień przetworzenia.
Pamiętajmy, że produkty zbożowe zawierają wiele cennych substancji. Takich jak: cynk, żelazo, magnez, wapń. Aby zadbać o ich obecność w menu, warto wówczas do diety wprowadzić bezglutenowe kasze, pestki i orzechy.
Podsumowanie
Biorąc pod uwagę jak białka glutenowe zachowują się w przewodzie pokarmowym, a także ich wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego, wydaje się być zasadne ograniczenie lub całkowite wykluczenie glutenu z diety. Osoby cierpiące na schorzenia układu pokarmowego oraz jednostki autoimmunologiczne powinny usunąć całkowicie gluten z diety, zaś osoby zdrowe powinny wystrzegać się w szczególności białka pszenicznego.
Dieta bezglutenowa znajduje szczególne zastosowanie w leczeniu przewlekłych stanów zapalnych oraz wielu chorób jelit, co przynosi poprawę samopoczucia pacjenta. Udowodniono pozytywne działanie w odniesieniu do zespołu jelita drażliwego (IBS), stanów zapalnych jelit oraz zaburzeń czynnościowych jelit. Warto podkreślić, że po zastosowaniu diety bezglutenowej u wielu sportowców obserwuje się poprawę wyników oraz samopoczucia.
BIBLIOGRAFIA
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6630947/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31717869/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30340384/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Gluten
Orkusz, A., & Garaszczuk, A. (2018). Gluten w żywności–korzyści i zagrożenia. Nauki Inżynierskie i Technologie. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, (4 (31)).
